Tranziciono vrijeme u Crnoj Gori donijelo je nezapamćeni ruralni egzodus (bježanje mladih ljudi sa sela), pri čemu danas na 75-80 odsto poljoprivrednog prostora (procjena) nema života i ekonomije, sa neprocjenjivim posljedicama za budući razvoj ove privredne grane – ocijenio je za Pobjedu Čedomir Mariović, ekonomista i specijalista za poljoprivredu i ruralnu politiku. On je naglasio da se predugo osjeća nedostatak savremene poslovne (evropske) strategije u ovoj oblasti, pri čemu nema jasnih i preciznih razvojnih ciljeva na kraći i duži rok, a kamoli da se u takvoj situaciji mogu posjedovati pretpostavke za ostvarivanje usvojenih ciljeva razvoja.
POBJEDA: Period razvoja crnogorske poljoprivrede i ruralnog razvoja nakon Drugog svjetskog rata predstavljao je „Periklovo doba“. Kako Vi ocjenjujete taj period?
MAROVIĆ: Sjećanja na trodecenijski razvojni put i pored svih teškoća i nesnalaženja su veoma su pozitivna. Rekao bih ispunjena dozom sjete i nezadovoljstva na rezultate koje smo ostvarili u tranzicionom vremenu.
Naime, prvi put u bogatoj istorijskoj prošlosti, Crna Gora je u to vrijeme dobila savremena obilježja ove privredne grane. Nažalost, u decenijama koje je donijelo tranziciono vrijeme skoro sve što je bilo izgrađeno u vremenu nakon Drugog svjetskog rata, zaključno sa 2010. godinom, pretvoreno je u pepeo. Da li je moralo tako, mislim da ne. Međutim, ostavljam da o tome sud daju privredni istoričari i vrijeme koje je pred nama. Tim povodom i dalje živi mučan osjećaj kod svjedoka toga vremena što su oni, koji su odlučivali o sudbini države i njenog naroda u toj vremenskoj prekretnici, u vučjim uslovima balkanske tranzicije, pogrešno shvatili pravila neoliberalne tržišne ekonomije koja se odnose na poljoprivrednu proizvodnju, tvrdnjom da će „moćna tržišna ruka riješiti sve naše probleme na zadovoljstvo svih“ u Crnoj Gori je označeno kao sunovrat ove privredne grane!? Slijedeći istaknutu „filozofiju“ prvi su na udar surovih tranzicionih zakona iz 1992. došli na udar 7.000 hektara meliorisanog visokoproduktivnog zemljišta na prostoru Crne Gore, koja je tranziciona svijest i pamet povukla u ambis. I nije riječ samo o zemljištu, već o širokoj lepezi proizvodne (agrarne) strukture, koju je trebalo sačuvati, na principima privatnog prava i mješovitog kapitala, a na način kako je to radila savremena Evropa i svijet. No, za utjehu nam je ostala narodna izreka: „Zaludu je plakati nad kantom prosutog mlijeka“.
Nakon stogodišnjih dilema još iz doba kralja Nikole I Petrovića, nastala je krupna dilema – da li ćemovska ravnica kod Podgorice može imati privrednu budućnost ili ne? U dugom trajanju nedoumica i otpora, jedna grupa naučnih i političkih entuzijasta iz Crne Gore i ondašnje Jugoslavije (1968–1980. godine) raspršila je stogodišnju dilemu i na 2.500 hektara ćemovske pustare izgradila najveći i najljepši plantažni zasad vinograda, vinarija i voćnjaka u Evropi koji je narednih dvadeset i više godina pretstavljao privredni ponos Crne Gore.
Nadalje, iz tog milja velikih nacionalnih i privrednih heroja, 1991. godine regrutovan je tim uglednih naučnih i stručnih djelatnika sa crnogorskog i jugoslovenskog prostora koji je izradio Strategiju razvoja poljoprivrede i ruralne privrede u Crnoj Gori na tržišnim osnovama (Zelenu strategiju), kao kapitalni dokument za novo kapitalističko razvojno vrijeme, na kraći i duži rok, koji je konsenzusom usvojen od strane Skupštine Crne Gore u novembru 1992. godine. Ovim dokumentom Crna Gora je ušla spremna u tranziciono vrijeme koje je stajalo pred njom i na čijim je osnovama valjalo reformisati raniji socijalistički i samoupravni sistem. Ono što je bitno za ovaj trenutak jeste činjenica da su rješenja koja su figurirala u Zelenoj strategiji počivala na naučnim i praktičnim ostvarenjima u zemljama zapadne Evrope. Nažalost, projekat „Zelene strategije“, prihvaćen kao amanet za novo – tranziciono vrijeme, živio je i uspješno hodao u novom vremenu sve do 1996. godine, kada je jednostranim potezom agrarne vlasti toga vremena srušen, nakon čega se agrarna privreda nije mogla ekonomski i razvojno uspraviti sve do današnjih dana!
Čast i priznanje onim rijetkim i hrabrim agrarnim privrednicima (farmerima) u Crnoj Gori, koji su smogli snage i znanja da u tranzicionom raspeću savladaju brojne teškoće i ne samo ekonomski opstanu, već utru put za svoj autohtoni razvoj (vinogradari i vinari, proizvođači voća i povrća, proizvođači meda, pivari, maslinari i drugi).
POBJEDA:
